مقتل الحسین شیخ صدوق، مقتلی مفقود شده در کوچه پس کوچه های تاریخ

أبو جعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، ملقب به شیخ صدوق، یکی از دانشمندان بزرگ و پرکار شیعی در قرن چهارم و بعد از آن می باشد. شیخ صدوق دارای آثار زیادی(۲۵۰ کتاب) در موضوعات مختلف است که متاسفانه امروزه تعداد کمی(چهارده کتاب) از آن ها در دسترس می باشند.

در میان کتاب‌هاى مفقود شیخ صدوق، کتابى نیز به نام مقتل الحسین (ع) نام برده شده است[1]. با وجود در دسترس نبودن این اثر، می توان آن را تالیفی دارای اهمیت و ویژگی های خاص دانست. از جمله ویژگی های اثر مذکور می توان به موارد زیر اشاره داشت:

1. با توجه به سبک نگارش شیخ صدوق که آثار او تماما برگرفته از روایات معصومین(ع) می باشد باید این اثر را نیز اثری روایی دانست که روایات مربوط به شهادت سید الشهداء(ع) و حوادث پیرامون آن را گردآوری کرده است.
2. با توجه به ویژگی قبلی و روش نگارش شیخ، باید احتمال قوی داد که هیچ مطلبی افزون بر متن روایت نباید در این کتاب موجود باشد؛ مطالبی چون اظهار نظر شخصی، تفسیر مطالب و نظایر آن ها.
3. بر اساس آثار دیگر شیخ، علی القاعده ضبط احادیث باید با سلسله سند و ثبت دقیق نام راویان باشد که این کار باعث اعتبار احادیث نقل شده می شود.
4. با توجه به زمان حیات شیخ(قرن چهارم) این اثر یکی از نزدیک ترین منابع به عصر معصومین و یکی از قدیمی ترین مقاتل بوده است.

با توجه به این که این اثر حداقل تا قرن ششم در دسترس و مورد استفاده دانشمندان بوده است، با وجود مفقود شدن آن مطمئنا در آثار دیگر مقتل نویسان و مورخین مورد استفاده قرار گرفته و بخش هایی از آن به دست ما رسیده است و حتی شاید بتوان مقتل مشهور لهوف سید ابن طاووس را متاثر از آن دانست و مقتل الحسین شیخ صدوق را به عنوان یکی از منابع آن مطرح کرد. یکی از محققین که به منبع شناسی کتب لهوف پرداخته است با طرح این مطلب و رد این ادعا که لهوف برگرفته از مثیر الاحزان ابن نما که هم عصر او است باشد، می نویسد:

«مطالب مثیر الاحزان و لهوف هر چند شباهت زیادی با یکدیگر دارند، در هر یک، زیاده و نقصانی نسبت به یکدیگر وجود دارد که خواننده به اطمینان می رسد که دو متن از یکدیگر گرفته نشده اند؛ بلکه این تفاوت ها نشان دهنده امر دیگری است و آن این که هر دو نویسنده از متن سومی اخذ کرده اند. متن سوم اگر چه در اصل بخش هایی از کتاب الفتوح ابن اعثم و پس از آن مقتل خوارزمی است، شواهد نشان می دهد که واسطه ای در میان بوده است، یعنی مؤلفان لهوف و مثیرالاحزان با استفاده از کتاب دیگری که متأثر از ابن اعثم و منابعی چون مقتل شیخ صدوق بوده، کتاب خود را تدوین کرده اند[2].»

اما آنچه مستقیما از نگارش شیخ صدوق درباره واقعه عاشورا و مباحث مربوط به آن به جای مانده، سه مجلس از مجالس کتاب الامالی ایشان است که به این موضوع پرداخته است؛ این مجالس عبارتند از مجلس نوزدهم، مجلس سی ام و مجلس سی و یکم.

حوادث دوازدهم محرم:

• دفن شهدای کربلا(61 هجری)
• ورود اهل بیت(ع) به کوفه(61 هجری)
• دفن اجساد مطهر شهدای کربلا در شب دوازدهم(61 هجری)
• شهادت حضرت اما سجاد(ع)بنا بر روایتی(95 هجری)
• وفات شیخ صفی الدین اردبیلی عارف بزرگ عصر صفوی(735 هجری)

حَدَّثَنِی الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع یَقُولُ‏:

أَیُّمَا مُؤْمِنٍ دَمَعَتْ عَیْنَاهُ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍ‏ع دَمْعَةً حَتَّى تَسِیلَ عَلَى خَدِّهِ بَوَّأَهُ اللَّهُ بِهَا فِی الْجَنَّةِ غُرَفاً یَسْکُنُهَا أَحْقَاباً وَ أَیُّمَا مُؤْمِنٍ دَمَعَتْ عَیْنَاهُ حَتَّى تَسِیلَ عَلَى خَدِّهِ فِینَا- لِأَذًى مَسَّنَا مِنْ عَدُوِّنَا فِی الدُّنْیَا بَوَّأَهُ اللَّهُ بِهَا فِی الْجَنَّةِ مُبَوَّأَ صِدْقٍ وَ أَیُّمَا مُؤْمِنٍ مَسَّهُ أَذًى فِینَا فَدَمَعَتْ عَیْنَاهُ حَتَّى تَسِیلَ عَلَى خَدِّهِ مِنْ مَضَاضَةِ مَا أُوذِیَ فِینَا صَرَفَ اللَّهُ عَنْ وَجْهِهِ الْأَذَى وَ آمَنَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنْ سَخَطِهِ وَ النَّارِ.[1]

حضرت علىّ بن ابى الحسن علیهما السّلام مى ‏فرمودند:

هر مؤمنى که بخاطر شهادت حسن بن علىّ علیهما السّلام گریه کند تا اشکش بر گونه ‏هایش جاری گردد خداوند منّان غرفه‏ اى در بهشت به او دهد که مدّت‏ ها در آن ساکن گردد؛ و هر مؤمنى بخاطر ایذاء و آزارى که از دشمنان ما در دنیا به ما رسیده گریه کند تا اشکش بر گونه‏ هایش جارى شود خداوند متعال در بهشت به او جایگاه شایسته‏ اى دهد؛ و هر مؤمنى در راه ما اذیت و آزارى به او رسد پس بگرید تا اشکش بر گونه‏ هایش جارى گردد خداوند متعال آزار و ناراحتى را از او بگرداند و در روز قیامت از غضب و آتش دوزخ در امانش قرار دهد.[2]

کاروان سلاله های خدا
کاروان امام عاشورا

کاروان بهشتیان زمین
کاروان فرشتگان سما

یکی از نوکرانشان جبریل
یکی از چاکرانشان حوا

گوشه ای از صدایشان داوود
نفسی از دعایشان عیسی

نوجوانانشان چو اسماعیل
پیرمردانشان خلیل آسا

زائر اشک هایشان باران
تشنه مشک هایشان دریا

همه آیات سوره مریم
همه چون کاف و ها و یا و الی

یوسفان عشیره حیدر
مریمان قبیله زهرا

کعبه می بیند و طواف ملک
چشم تا کار می کند اینجا

کشتگان حوادث امروز
صاحبان شفاعت فردا

تا به حالا ندیده هیچ کسی
این همه آفتاب در یکجا

هر دلی با دلی گره خورده است
همه مجنون صفت، همه لیلا

دارد این کاروان صحرائی
دخترانی عفیفه و نوپا

همه با احترام و با معجر
همه در پرده های حجب و حیا

پرده را از مقابل محمل
باد حتی نمی برد بالا

‏دور تا دورشان بنی هاشم
تحت فرمان حضرت سقا

پای علیا مخدره زینب
روی زانوی اکبر لیلا

از غروب مدینه می آیند
در زمینی به نام کرب و بلا

می رسیدند و یاد می کردند
از سر و طشت و حضرت یحیی

حق نگهدار این همه مجنون
حق نگهدار این همه لیلا

     علی اکبر لطیفیان    

أَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَیْنِ الَّذی سَمَحَتْ نَفْسُهُ بِمُهْجَتِهِ
سلام بر حسین که جانش را تقدیم نمود

أَلسَّلامُ عَلى مَنْ أَطاعَ اللهَ فی سِـرِّهِ وَ عَلانِـیَـتِـهِ
سلام بر آن کسى که در نهان و آشکار خدا را اطاعت نمود

أَلسَّلامُ عَلى مَنْ جَعَلَ اللهُ الشّـِفآءَ فی تُرْبَتِهِ
سلام بر آن کسى که خداوند شفا را در خاک قبر او قرار داد

أَلسَّلامُ عَلى مَنِ الاْجابَـهُ تَحْتَ قُـبَّـتِهِ
سلام بر آن کسى که (محلِ) اجابت دعا در زیر بارگاه اوست

أَلسَّلامُ عَلى مَنِ الاْ ئِـمَّـهُ مِنْ ذُرِّیَّـتِـهِ
سلام بر آن کسى که امامان از نسل اویند

أَلسَّلامُ عَلَى الْمُرَمَّلِ بِالدِّمآءِ
سلام بر آن آغشته به خون

أَلسَّلامُ عَلَى الْمَهْتُوکِ الْخِبآءِ
سلام بر آن‌که (حُرمت) خیمه گاهش دریده شد

أَلسَّلامُ عَلى غَریبِ الْغُرَبآءِ
سلام بر غریب غریبان

أَلسَّلامُ عَلى شَهیدِ الشُّهَدآءِ

سلام بر شهید شهیدان

أَلسَّلامُ عَلى قَتیلِ الاْدْعِیآءِ

سلام بر مقتول دشمنان

الاعتقادت: منشور اعتقادی شیعه دوازده امامی

شناسنامه:

نام کتاب: اعتقادات الإمامیه( للصدوق)

نویسنده: ابن بابویه، محمد بن على‏

تاریخ وفات مؤلف: 381 ق‏

محقق / مصحح: ندارد

موضوع: کلام‏

زبان: عربى‏

تعداد جلد: 1

ناشر: کنگره شیخ مفید

مکان چاپ: ایران؛ قم‏

سال چاپ: 1414 ق‏

نوبت چاپ: دوم‏

معرفی:

الاعتقادات کتابی است کلامی، یعنی همان گونه که از اسم آن پیدا است در بردارنده اصول اعتقادی شیعه دوازده امامی است. در حقیقت باید کتاب الاعتقادات را در عین اختصار، منشور و دائرۀ المعارف اعتقادی شیعه اثنا عشری دانست. مرحوم شیخ صدوق در این کتاب با استناد به روایات و احادیث وارده از معصومان(ع) به اثبات عقائد شیعى مى پردازد. شـیخ طوسـی در الفهرست نام این کتاب را دین الإمامیه ذکر کرده. با توجه به محدث بودن شیخ صدوق باید کلام وی را متون احادیثی دانست که با کمترین تصرف ممکن در قالب یک نظام کلامى ریخته شده و تدوین گشته است.

تاریخ نگارش:

شیخ این کتاب را به هنگام مسافرت به نیشابور بنا به درخواست عالمان آن دیار که از وى خواستند به صورت اجمال و مختصر عقائد شیعیان را براى آنان بیان کند املاء نمود. بر حسب ظاهر شـیخ این کتاب را در روز جمعه 12شعبان 368ق املاء نموده است.

حواشی و شروح:

الاعتقادات با وجود اختصار و هجم کمی که دارد، به جهت دربرگیری مطالب مهم و همچنین به جهت انتسابش به دانشمندی بزرگ چون شیخ صدوق(ره) از روزگاران دور مورد توجه سایر دانشمندان و اقشار مردم قرا گرفته است. این توجه موجب شد تا شروح مختلفی بر این کتاب نوشته شود. یکی از بهترین و کامل ترین شروح این کتاب، شرحی است که شاگرد وی، شیخ مفید بر این کتاب زده است. شاید یکی از انگیزه های شیخ مفید در شرح این اثر وعده ای بود که شیخ صدوق در توضیح و تفصیل این کتاب داده بود ولی ظاهرا هیچ گاه موفق به نگارش آن نشد و همین امر موجب شد تا شیخ مفید در جایگاه شاگرد این کار نیمه تمام استاد خویش را به پایان برساند. البته نباید انگیزه نقد برخی از نظرات شیخ صدوق را از جانب شیخ مفید نادیده گرفت؛ چرا که شیخ مفید در عین این که شاگرد جناب صدوق بوده است ولی از حیث روشی و مبنایی در برخی از موارد با استاد خود هم عقیده نبوده است، فلذا مطالب شیخ مفید علاوه بر شرح و توضیح، در برخی از موارد حاشیه بر متن اصلی است به این صورت که شیخ مفید کلام استاد خود را نقد و نظر خود را همراه با دلیل ذکر کرده است. انگیزه نقد کلام استاد به خوبی از نام گذاری کتاب توسط شیخ مفید پیدا است. شیخ مفید نام این اثر را تصحیح الاعتقاد می نهد.

ساختار کتاب‏:

 این کتاب مشتمل بر 45 باب است که عناوین برخى از این ابواب بدین شرح است:

• بیان اعتقادات شیعه در توحید
• صفات ذات و صفات افعال
• افعال بندگان
• جبر و تفویض
• اراده
• مشیت
• قضا و قدر
• فطرت و هدایت
• استطاعت
• بداء
• لوح و قلم
• عرش و کرسی
• نفوس و ارواح
• موت و رجعترستاخیز و مباحث مربوط به آن
• بهشت و دوزخ
• وحیامر و نهیقرآنمقام انبیا و رسل و حجج و ملائکه و عصمت ایشان
• نفی غلو و تفویض
• تقیه
• مقام اجداد پیامبر
• شأن علویان
• حظر و اباحه و .

نگاهی اجمالی به این عناوین به روشنی اهمیت و کامل بودن این اثرا را بیان می کند. در مجموع باید اذعان داشت که کتاب الاعتقادات مشتمل بر تمام باور هایی است که هر انسانی به عنوان شیعه دوازده امامی باید به آن ها باور و اعتقاد داشته باشد.

ترجمه های فارسی:

این کتاب به واسطه اهمیت و ارزشی که هم از جهت علمی و هم از جهت شأن مؤلف آن در بین علما و همچنین سایر مردم دارا می باشد از قدیم در کانون توجه بوده است. خوشبختانه این کتاب بارها و در دوره های مختلف به فارسی ترجمه و در دسترس بوده است. یکی از بهترین ترجمه های موجود از این کتاب، ترجمه جناب آقای محمد علی حسنی است که به واسطه نثر به روز و به دور از پیچیدگی که دارد، فهم مطالب را برای خواننده آسان می کند.

مشخصات ترجمه:

عنوان: ترجمه اعتقادات شیخ صدوق

سرشناسه : مفید، محمد بن محمد، 336 - 413ق.

عنوان قراردادی : الاعتقادات. شرح

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه اعتقادات شیخ صدوق(رض)/ تالیف ابی جعفر محمدبن علی بن الحسین بن بابویه القمی؛ [با حواشی شیخ مفید]؛ مترجم محمد علی ابن سیدمحمد الحسنی.

مشخصات نشر : تهران: علمیه اسلامیه، 1371.

مشخصات ظاهری : 159 ص.

شابک : 1000 ریال

یادداشت : کتابنامه به صورت زیرنویس.

موضوع : ابن بابویه، محمد بن علی، 311-381ق.

موضوع : شیعه -- عقاید

شناسه افزوده : ابن بابویه، محمد بن علی، 311-381ق.

شناسه افزوده : حسنی، محمدعلی، مترجم

رده بندی کنگره : BP209/6/الف 2الف604227 1371

رده بندی دیویی : 297/4172

شماره کتابشناسی ملی : م 71-4862

والسلام

فهرست منابع:

• نرم افزار جامع الاحادیث نور
• مقدمه کتاب یه گردآوری واحـد تحقیقـات مرکز تحقیقـات رایـانه ای قـائمیه اصــفهان
• و .

اَعْظَمَ اللّهُ اُجُورَنا وَاُجورَکمْ بِمُصابِنا بِالْحُسَینِ عَلَیهِ السَّلامُ

بزرگ گرداند خدا پاداش ما و شما را در سوگواریمان براى حسین علیه السلام

وَجَعَلَنا وَاِیاکمْ مِنَ الطّالِبینَ بِثارِهِ مَعَ وَلِیهِ الاْمامِ الْمَهْدِىِّ مِنْ الِ مُحَمَّدٍ عَلَیهِمُ السَّلامُ

و قرار دهد خداوند ما و شما را از خون خواهانش به همراه ولیش امام مهدى از خاندان محمد علیهم السلام

 اتفاقات دهم محرم:

• وقوع غزوه ذات الرقاع(5 هجری)
• وقوع سریه قرطاء(6 هجری)
• عاشورای حسـینی
• شـهادت امام حسـین(ع) به همراه یاران وفادارش در صحرای کربلا توسط سپاه یزید(61 هجری)
• فرستاده شدن رأس مطهر امام حسین(ع) در عصر عاشورا توسط خولی بن یزید اصبحی و حمید بن مسلم ازدی به کوفه(61 هجری)
• هلاکت عبیدالله بن زیاد توسط سپاهیان مختار(67 هجری)
• وفات ام سلمه(62 یا 63 هجری)

اتفاقات نهم محرم:

• تاسوعای حسینی
• محاصره خیمه ها در کربلا(61 هجری)
• آمدن امان نامه برای فرزندان ام البنین(61 هجری)
• درخواست تأخیر جنگ از سوی امام حسین(ع)(61 هجری)
• آمدن لشکر تازه نفس برای لشکر عمر سعد در کربلا(61 هجری)
• خطابه امام حسین(ع) برای اصحابش(61 هجری)
• انجام غسل شهادت به دستور امام حسین(ع) (61 هجری)